Świat nie był ich godny. Ku przestrodze współczesnym

Protestanci, nie zapominajmy o naszym dziedzictwie!

Byli kamienowani, paleni, przerzynani piłą, zabijani mieczem, błąkali się w owczych i kozich skórach, wyzuci ze wszystkiego, uciskani, poniewierani; (…) tułali się po pustyniach i górach, po jaskiniach i rozpadlinach ziemi”¹. O kim pisze apostoł Paweł? Czy tylko o męczennikach Starego Testamentu? Nie, Paweł pisze o bohaterach wiary. Zupełnie jakby pisał historię chrześcijaństwa — dzieje tych, którzy „doznali szyderstw i biczowania, a nadto więzów i więzienia”. Tych, „których świat nie był godny”, którzy uznali „hańbę Chrystusową za większe bogactwo”² niż przywileje tego świata.

Dlaczego…?

Dlaczego Kain prześladował brata swego Abla? Ponieważ „uczynki jego były złe, a uczynki brata jego sprawiedliwe”³. Z tego samego powodu przywódcy Kościoła Starego Testamentu prześladowali proroków posyłanych do nich przez Boga. Dlatego też kapłani wydali na śmierć Jezusa. Naśladowcy Chrystusa mieli przejść taką samą drogę szyderstw, upokorzeń i cierpień, jaką przeszedł ich Mistrz. Tak jak przeciw Zbawicielowi wystąpił własny naród, tak przeciwko chrześcijanom mieli wystąpić chrześcijanie⁴. „Przeto czuwajcie”⁵ — apelował do zborów apostoł Paweł, widząc ciemną przyszłość Kościoła.

Ale Kościół nie czuwał. Gdy na arenach przestała się lać krew wyznawców, zaczęły lśnić biskupie ornaty. Upaństwowione chrześcijaństwo traciło swą czystość i moc. Nastały mroczne wieki średniowiecza.

Ale w końcu Kościołem zaczęły wstrząsać głosy protestu. Wiklif, Hus, Luter, Zwingli, Kalwin… Przez Europę przetoczyła się reformacja. Ale oni nie byli pierwszymi, którzy wołali o sprawiedliwość.

Alpejski łącznik

W duchowych mrokach działały grupy chrześcijan, których nazwano łącznikiem między Kościołem ewangelii a Kościołem reformacji. Do nich należeli waldensi — nauczyciele z piemonckich dolin, którym udało się zachować niezależność i ewangeliczne zasady⁶. W górskich grotach kształcili kaznodziejów, którzy z odpisami ewangelii byli wysyłani w świat jako trubadurzy i kupcy. Ale gdy na początku XIII wieku powołano inkwizycję, rozpoczęły się masowe prześladowania waldensów. Uciekali w góry, gdzie w pieczarach i jaskiniach dalej wytrwale pracowali.

Ale nastał kwiecień 1655 roku, który historia nazwała „krwawą Wielkanocą”. 18-tysięczna armia wyruszyła w Alpy i rozpoczęła masakrę waldensów. Ci, którzy zdołali uciec w wyższe partie Alp, byli tropieni, wywlekani z jaskiń i strącani w przepaść. Przez Europę przelała się fala protestów. Kościoły protestanckie pościły i modliły w intencji prześladowanych. Oliver Cromwell wyznaczył dzień postu obchodzony w całej Anglii. W Alpy wysłał swego przedstawiciela, by udokumentował zbrodnie. Morland natrafił na dolinę kości i spisał przerażające opowieści o mordach i torturach.

Pod wpływem oburzenia protestanckiego świata akcje militarne przeciw waldensom ustały, ale ci, którzy ocaleli, wolnością cieszyli się zaledwie przez trzydzieści parę lat. Po odwołaniu edyktu nantejskiego⁷ przystąpiono do likwidacji waldensów. Zginęły tysiące mężczyzn, kobiet i dzieci.

To jest nasze dziedzictwo!

Nieugaszona pochodnia wiary

Na południu Francji podobnie rozprawiono się z albigensami — innym głosem protestu przeciw korupcji duchowieństwa i kompromisom wiary. W 1207 roku zorganizowano przeciw nim potężną krucjatę, wysyłając 20 tys. konnych jeźdźców i 200 tys. piechoty. Południowa Francja spłynęła krwią — w ciągu 20 lat wymordowano ok. 40 tys. ludzi i splądrowano cały region⁸.

W XIV-wiecznej Anglii słychać głos wybitnego teologa, myśliciela i kaznodziei Jana Wiklifa, który otwarcie mówi o nieomylności Pisma Świętego i domaga się reformy chrześcijaństwa. Wkrótce zostaje potępiony. Choć Wiklifa nie zdołano zamęczyć — zmarł śmiercią naturalną (mimo bulli nakazującej uwięzienie „heretyka”) — po 40 latach od jego śmierci Kościół dokonał zemsty. Wykopano jego kości, spalono je, a proch wrzucono do rzeki. Po Wiklifie miał nie zostać żaden ślad…

Ale głos pierwszego reformatora nie umilkł. Jego uczniowie, zwani lollardami, ewangelizowali kraj z odpisami Biblii w ręku. Wkrótce pod naciskiem Kościoła radni Oxfordu wypędzili ich z miasta, a parlament uchwalił prawo skazujące za tzw. herezję na stos. Wielu zwolenników Wiklifa aresztowano.

Z powodu tej samej „herezji” zginął półtora wieku później inny Anglik — William Tyndale. Za to, że przetłumaczył na język narodowy Biblię i walczył o jej udostępnienie wiernym, prawie półtora roku go więziono i torturowano, w końcu uduszono, a martwe ciało spalono na stosie.

Czeski reformator Jan Hus zginął wiek później, bo doszedł do przekonania, że to Bóg mówiący w Biblii, a nie Kościół przemawiający przez kapłanów jest nieomylnym przewodnikiem. Wolności jego sumienia i wierności Bogu nie zdołały zdławić nawet płomienie.

W tym samym czasie we Włoszech słychać inny głos protestu. Zakonnik Girolamo Savonarola występuje przeciw demoralizacji kleru, ale rozwiązły papież Rodrigo Borgia go szybko ekskomunikuje i aresztuje. Przez tydzień Savonarola jest torturowany — 24 razy na dobę jego ciało jest podciągane na linach do góry i z całym impetem spuszczane w dół, niemalże wyłamując stawy. Śmierć jest już tylko wybawieniem.

To jest nasze dziedzictwo!

Krew na rękach protestantów

XVI-wieczna reformacja rozpaliła światło, ale do pełnego blasku ewangelii było jeszcze daleko. Luter, Zwingli, Kalwin, choć świat zawdzięcza im bardzo dużo, byli mężami „połowy drogi”, a ich Kościoły, gdy stały się państwowymi, przejawiały podobnego ducha nietolerancji wobec bardziej radykalnych reform.

Anabaptyści. To oni zwrócili uwagę na chrzest dorosłych przez zanurzenie. Jeśli „tylko Biblia”, to cała Biblia — powtarzali. Gdy w 1526 roku rozpoczęły się pierwsze ceremonie chrztu w wieku dojrzałym, protestancka Rada Zurychu zarządziła ostre represje wobec anabaptystów. Pozbawiono ich majątków i skazano na banicję, a przywódców aresztowano. Po osądzeniu i „udowodnieniu” winy utopiono ich w rzece, parodiując w ten sposób chrzest. „Na tereny zamieszkane przez anabaptystów wysyłano uzbrojone oddziały żołnierzy, by ścigały innowierców i na miejscu zabijały ich bez żadnych rozpraw sądowych”⁹. Według historyków, stopień okrucieństwa i skalę prześladowań anabaptystów można porównać z pogromami pierwszych chrześcijan przez pogan. Nawet oponenci anabaptystów byli pod wrażeniem modlitw, pieśni i wypowiedzi męczenników. Wielu świadków wyznawało: jeśli oni nie byli chrześcijanami, to nie ma na świecie chrześcijan.

To jest nasze dziedzictwo!

Swoją czarną kartę ma też Kościół Anglii. Tam w XVI wieku wyłonił się ruch reformatorski, który chciał oczyszczenia doktryny z naleciałości tradycji. Zwolenników ruchu nazwano purytanami (od łac. purus — czysty)¹⁰. Kościół rozprawiał się z nimi w okrutny sposób. Purytanów przywiązywano podczas odpływu do bali umieszczonych na brzegu morskim. W czasie przypływu prześladowcy krążyli wokół ofiar na łodziach, obiecując uwolnienie od śmierci przez utonięcie w zamian za wyparcie się wiary.

Ci, którym udało się uciec, znaleźli schronienie w Holandii. Stąd w 1620 roku wypłynął do Ameryki statek Mayflower z tzw. ojcami pielgrzymami na pokładzie, którzy szukali wolności sumienia na nowym kontynencie. Ale nawet tam, w wolnej od tradycyjnych religii Ameryce, potwór nietolerancji dosięgnął tych, którzy głosili ewangeliczne hasła.

Roger Williams, anglikański kapelan, został wygnany przez protestancką wspólnotę Bostonu. Dlaczego? Bo sprzeciwił się decyzji, by głos w Radzie Miasta mieli tylko członkowie Kościoła. Nie zgadzał się, by pod karą grzywny i więzienia zobowiązywać ludzi do uczestnictwa w nabożeństwach Kościoła państwowego. Wygnany tułał się po jaskiniach dokładnie tak, jak opisał to apostoł Paweł.

Zwolennicy reform wszędzie spotykali się z niechęcią i prześladowaniami. To o ich życiu i postawie dużo wcześniej mówił sam Chrystus: „Błogosławieni jesteście, gdy wam złorzeczyć i prześladować was będą i kłamliwie mówić na was wszelkie zło ze względu na mnie! Radujcie się i weselcie się, albowiem zapłata wasza obfita jest w niebie; tak bowiem prześladowali proroków, którzy byli przed wami”¹¹. Chrystus zapowiedział też, że przed Jego powrotem taki sam duch nietolerancji i prześladowań odżyje¹². Niechaj więc te historie będą swoistym memento. Nie zapominajmy o naszym dziedzictwie, by odwaga, bezkompromisowość i wierność tych, których świat nie był godny, stały się naszym udziałem.

Katarzyna Lewkowicz-Siejka

¹ Hbr 11,37-38. ² Hbr 11,35-36.26. ³ 1 J 3,12. ⁴ Mt 24,9-10. ⁵ Dz 20,31. ⁶ Zob. W. Polok, Bohaterowie wiary, s. 15. ⁷ Edykt nantejski z 1598 r. dawał swobodę wyznania hugenotom. Odwołanie go w 1685 r. doprowadziło do wznowienia prześladowań protestantów. ⁸ Zob. W. Polok, Bohaterowie wiary, s. 23. ⁹ W. Polok, Quo vadis munde, Warszawa 2003, cz. II, r. 5. ¹⁰ Ruch purytański był zróżnicowany. Prześladowania dotyczyły tych wyznawców, którzy mocno opierali się na Biblii. ¹¹ Mt 5,11-12. ¹² Zob. Ap 13. Stworzenie obrazu zwierzęcia (posągu bestii) jest interpretowane jako przywrócenie średniowiecznego systemu poprzez połączenie władzy świeckiej z religijną i narzucaniem religijnych praw (niezgodnych z Biblią) przez świecką władzę.