Wartości, które nadały sens

Złoty wiek  

Reformacja w Polsce, choć zapoczątkowana z dużym rozmachem, zagasła niestety zbyt szybko. I chociaż protestantów w Polsce pozostało niewielu, to ich dorobek jest warty przypomnienia.

Wpływ Reformacji na kulturę Polską w XVI wieku był ogromny. Spowodowała ona żywy ruch umysłowy i jej to zawdzięczamy tzw. złoty wiek w dziejach naszego narodu. Da­ła ona początek piśmiennictwu polskiemu, które do czasów Reformacji przedstawiało się niezmier­nie ubogo. Wystarczy wspomnieć, że już w 1563 roku polscy ewangelicy wydali  całe Pismo Święte w języku ojczystym – tzw. Biblię Brzeską, tłumaczoną z języków oryginalnych. Za sprawą Reformacji zaczęto pisać i wydawać po polsku liczne dzieła, zakładać drukarnie i szkoły. Zaważyło to na ustaleniu polskiej pisowni i przełamaniu monopolu wszechpanującej łaciny, będącej głównie językiem sądu, urzędów, szkoły i nauki. Dzięki temu ukształtował się także polski język parlamentarny. Znanym centrum myśli protestanckiej stał się Królewiec w Prusach Wschodnich, gdzie powstało wiele znakomitych dzieł o tematyce religijno-społecznej w tym także przekładów na język polski. Mikołaj Rej i inni wydają pisma w duchu reformacyjnym. W związku z rozwojem piśmiennictwa ewangelicy opracowali pierwszą gramatykę polską (P. Statorius), pierwszy podręcznik ortografii (S. Murzynowski), pierwszy słownik polsko-łaciński (J. Mączyński). Z kolei troska o wykształcenie młodego pokolenia zrodziła pierwszą polską książkę pedagogiczną (E. Glinczer).To ożywienie nie ominęło też Akademii Krakowskiej stanowiącej główny ośrodek polskiego życia naukowego, gdzie dzieła znanych reformatorów znalazły zainteresowanie wśród teologów i uczonych – do czasu wprowadzenia kościelnych zakazów ich studiowania.

Jak znaczący mógł być wpływ reformacji na umysłowy poziom narodu, świadczyć może m.in. poziom intelektualny posłów protestanckich w XVI wieku, którzy byli przynajmniej trzykrotnie bardziej wykształceni aniżeli posłowie katoliccy Warto też wiedzieć, że spośród polskich pisarzy różnowierczych w XVI wieku aż 98 proc. miało za sobą studia krajowe lub zagraniczne, a nierzadko też jedne i drugie, co oznacza ogromną przewagę w stosunku do pisarzy szlacheckich katolików. Powyższe dane jeszcze raz wyraźnie potwierdzają opinie wielu badaczy, że nie byłoby w Polsce złotego wieku, gdyby nie reformacja. Nie bez racji wydają się być słowa historyka Aleksandra Krawczuka, iż „największą tragedią w historii Polski było to, że załamała się reformacja”. Być może wówczas losy naszego narodu potoczyły by się zupełnie inaczej.

M.H.

 

PROTESTANCI W POLSCE (wybrane postacie) 

RODY SZLACHECKIE

Chodkiewiczowie,  Dorohostajscy, Jazłowieccy, Firlejowie, Fredrowie, Leszczyńscy, Ossolińscy, Puzynowie, Radziwiłłowie, Sapiehowie, Tarnowscy, Zborowscy i wiele innych.

 

XVI WIEK

Cy­prian Bazylik (kompozytor),

Szymon Budny (hebraista, tłumacz Biblii na język polski),

Marcin Czechowic (mistrz wczesnej prozy polskiej),

Mikołaj Gomółka (kompozytor i instrumentalista),

Jan Łaski (teolog, sekretarz króla Zygmunta I Starego),

Stanisław Murzynowski (autor podręcznika ortografii języka polskiego),

Jan Mączyński (leksykograf, autor pierwszego wielkiego słownika łacińsko-polskiego),

Zofia Oleśnicka (renesansowa intelektualistka, pierwsza polska poetka),

Jakub Przyłuski (autor zbioru prawa polskiego),

Mikołaj Rej (poeta, ojciec literatury polskiej),

Jan Seklucjan (drukarz i propagator polskiej literatury religijnej),

Wacław Szamotulski (najwybitniejszy polski kompozytor przed Chopinem),

Andrzej Trzecieski (pisarz, poeta, sekretarz króla Henryka Walezego),

 

XVII WIEK

Jan Heweliusz (astronom o międzynarodowej sławie),

Zbigniew Morsztyn (poeta i tłumacz),

Daniel Naborowski (poeta i tłumacz),

Erazm Otwinowski (poeta),

Wacław Potocki (poeta, epik, moralista, sympatyk reformacji),

Samuel Przypkowski (pisarz i poeta).

 

XVIII WIEK

Samuel Kahle (polityk, radca dworu króla Stanisława Augusta),

Krystian Jakub Moneta (lekarz królewski Stanisława Augusta),

Krzysztof Pfeiderer (matematyk i dyrektor Szkoły Rycerskiej króla Stanisława Augusta),

Zygmunt Vogel (malarz i rysownik na dworze króla Stanisława Augusta),

Szymon Zug (projektant wielu klasycystycznych budowli w Polsce).

 

XIX WIEK

Karol Beyer (dagerotypista, ojciec polskiej fotografii),

Adolf Gustaw Gerlach (fabrykant narzędzi optycznych i geodezyjnych),

Wojciech Gerson (malarz, historyk sztuki i pedagog),

Zygmunt Gloger (etnograf, folklorysta i kompozytor),

Oskar Kolberg  (etnograf, folklorysta i kompozytor),

Samuel Bogumił Linde (autor monumentalnego Słow­nika Języka Polskiego),

Jan Krystian Schuch (architekt, pierwszy gospodarz Łazienek w Warszawie),

Zygmunt Karol Stryjeński (generał brygady powstania listopadowego),

Wedlów rodzina (założyciele fabryki wyrobów cukierniczych).

 

XX WIEK

Generałowie dywizji Wojska Polskiego:

Władysław Anders, Franciszek Kleeberg, Mieczysław Linde, Eu­geniusz Michaelis, Gustaw Orlicz-Dreszer, Leonard Skierski, Felicjan Sławoj Składkowski (premier II RP),  Juliusz Rómmel.

Generałowie brygady Wojska Polskiego:

Henryk Bobkowski, Franciszek Dindorf-Ankowicz, Rudolf Eugeniusz Dreszer,  Edmund Kessler, Ludwik Kmicic-Skrzyński, Aleksander Litwinowicz, Józef Olszyna-Wilczyński, Stanisław Rouppert, Wiktor Thommee, Juliusz Zulauf.

 

Pozostali:

Józef Beck (polityk, dyplomata, oficer WP),

Eugeniusz Bodo (aktor i reżyser),

Jerzy Buzek (profesor n. tech., premier III RP),

Adam Ciompa (malarz i literat),

Ludwik Cohn (adwokat w procesach politycznych, współzałożyciel KOR-u),

Sławomir Czerwiński (minister w II RP),

Anna German (piosenkarka i kompozytorka),

Karol Hławiczka (kompozytor i muzykolog),

Edwin Jahnke (wirtuoz skrzypiec i peda­gog),

Stanisław Janicki  (polityk, minister rolnictwa),

Helmut Kajzar (reżyser teatralny, dramaturg),

Kotar­bińskich rodzina (z niej pochodził filozof Tadeusz Kotarbiński),

Adam Małysz (sportowiec, multimedalista olimpijski),

Bogusław Mec (piosenkarz, kompozytor),

Kornel Michejda (profesor, twórca polskiej szkoły chirurgicznej),

Tadeusz Michejda  (lekarz, polityk, minister zdrowia),

Józef Piłsudski (marszałek Polski, mąż stanu),

Barbara Skarga (profesor filozofii, kawaler Orderu Orła Białego),

Stefan Starzyński (oficer WP, polityk, prezydent Warszawy),

Jan Sunderland (artysta fotografik o międzynarodowej renomie),

Tade­usz Wende (projektant i budowniczy portu gdyńskiego),

Juliusz Wertheim (pianista, dyrygent i kompozytor),

Stefan Żeromski  (prozaik, publicysta, dramaturg).